Την τελευταία δεκαετία, οι αγορές και οικονομία μπήκαν επιθετικά στη ζωή μας. Όπως και σε άλλες χώρες μετά την παγκόσμια κρίση του 2008, έτσι και στην Ελλάδα οι συζητήσεις για την ανάπτυξη, για το χρέος, για την απόδοση των ελληνικών ομολόγων ή για τα spread ξεπέρασαν τα όρια των χρηματοοικονομικών κύκλων και βρέθηκαν στο επίκεντρο του δημόσιου διαλόγου· oι εφημερίδες έγραφαν για τις “αγορές που επιτίθενται” όσο στη Βουλή διαφωνούσαν για τους πολλαπλασιαστές στα οικονομικά μοντέλα του ΔΝΤ. Όμως πολύ συχνά οι παραπάνω εφήμερες ή στρατευμένες αναλύσεις δεν έφταναν στην καρδιά του θέματος: Πώς λειτουργούν στ’ αλήθεια οι αγορές και η οικονομία;

Ο Ρουσίρ Σάρμα, ανώτερο στέλεχος ο ίδιος σε επενδυτική τράπεζα και τακτικός σχολιαστής σε διεθνή ΜΜΕ, στο βιβλίο του "Πώς Πετυχαίνουν Τα Έθνη", το οποίο κυκλοφορεί από τη διαΝΕΟσις, επιχειρεί να απαντήσει σε αυτήν ακριβώς την ερώτηση επινοώντας ένα σχήμα “δέκα απλών κανόνων”. Ο κάθε κανόνας αναλύεται διεξοδικά σε ένα ξεχωριστό κεφάλαιο με συγκεκριμένα παραδείγματα χωρών που αποδεικνύουν πόσο σημαντικός είναι για την ανάπτυξη και με ποιούς τρόπους. Σχηματικά, οι κανόνες περιλαμβάνουν το δημογραφικό και την πληθώρα οικονομικά ενεργών πολιτών σε μια κοινωνία, το κατά πόσο ο ηγέτης της χώρας είναι μεταρρυθμιστής, το πόσοι και τι είδους δισεκατομμυριούχοι δραστηριοποιούνται στη χώρα, το πόσο επεμβαίνει το κράτος στην οικονομία, το πόσο εκμεταλλεύεται η χώρα τη γεωγραφική της θέση, το αν οι επενδύσεις ως ποσοστό του ΑΕΠ αυξάνονται ή μειώνονται, το ύψος του πληθωρισμού, το αν η χώρα θεωρείται φτηνή ή ακριβή, το αν το ιδιωτικό χρέος αυξάνεται με ταχύτερο ρυθμό από ό,τι η οικονομία και το αν η χώρα παρουσιάζεται με έντονα θετικό ή αρνητικό τρόπο σε ξένα ΜΜΕ. 

Όμως όσοι περιμένουν εύκολες απαντήσεις θα απογοητευτούν: οι κανόνες του δεν είναι ούτε απλοϊκοί, ούτε καν μόνο δέκα. Πρόκειται για δέκα ξεχωριστά ερμηνευτικά σχήματα, τα οποία λειτουργούν συνδυαστικά. Ο σκοπός του Σάρμα δεν είναι να συγκροτήσει μια νέα οικονομική θεωρία ή να αμφισβητήσει τις υπάρχουσες. Αντίθετα, ως άνθρωπος της αγοράς που είναι, εστιάζει στο να κάνει μια ακριβή πρόβλεψη για το ποιες χώρες είναι πιθανό να παρουσιάσουν ισχυρή ανάπτυξη στο κοντινό μέλλον και επομένως να βελτιώσουν τη θέση τους στον διεθνή ανταγωνισμό. Θέλει να αναδείξει τις κατευθύνσεις που πρέπει να πάρει μια χώρα για να παρουσιάσει ισχυρή ανάπτυξη.

Ο Σάρμα σε αυτή την απόπειρα δεν τρέφει αυταπάτες. Σπεύδει ήδη από τον πρόλογο του έργου του να παραλληλίσει την παγκόσμια οικονομία με την αφρικανική ζούγκλα, όπου πολλά πράγματα που κάνουν θόρυβο δεν έχουν σημασία και, αντίστροφα, πολλά πράγματα που έχουν σημασία συμβαίνουν αθόρυβα. Πώς όμως ο ίδιος εντοπίζει τις απαντήσεις σε μια τέτοια αβέβαιη και χαώδη ζούγκλα; Στο πλαίσιο των δέκα κανόνων, ο συγγραφέας παρακολουθεί τόσο τις καθιερωμένες “πυξίδες” των μακροοικονομικών, όπως η εξέλιξη του ΑΕΠ, η βιομηχανική παραγωγή ή ο πληθωρισμός, όσο και ανορθόδοξους δείκτες, όπως ο πλούτος των δισεκατομμυριούχων, ο πληθυσμός της δεύτερης μεγαλύτερης πόλης μιας χώρας ή τα εξώφυλλα του περιοδικού Time. Αναλύει, συχνά με εξαντλητικό τρόπο, τα οικονομικά δεδομένα αλλά δίνει επίσης βάρος στην έρευνα πεδίου. Αμφισβητεί ο ίδιος ακόμη και τα δικά του προηγούμενα συμπεράσματα. Συχνά δε, βγάζει το καπέλο του οικονομικού αναλυτή και φοράει εκείνο του αρθρογράφου· αφηγείται ιστορίες από τα ταξίδια του ή από τις συναντήσεις του με αξιοσημείωτους ανθρώπους, όπως με τον εκκεντρικό τραπεζικό αναλυτή που έγραψε ένα θεατρικό έργο το οποίο προφήτευε την ασιατική χρηματοπιστωτική κρίση του 1997.

Όμως, σε αυτή την αναπαράσταση της ζούγκλας που ο Σάρμα πιστεύει ότι είναι η παγκόσμια οικονομία δεν υπάρχουν ακλόνητες απόψεις ή προβλέψεις που ξεπερνούν τον ρεαλιστικό ορίζοντα των πέντε έως δέκα χρόνων. Επομένως, τι είναι τελικά εκείνο που προσφέρει το βιβλίο;

Στο πλαίσιο των δέκα κανόνων, ο συγγραφέας παρακολουθεί τόσο τις καθιερωμένες “πυξίδες” των μακροοικονομικών, όπως η εξέλιξη του ΑΕΠ, η βιομηχανική παραγωγή ή ο πληθωρισμός, όσο και ανορθόδοξους δείκτες, όπως ο πλούτος των δισεκατομμυριούχων, ο πληθυσμός της δεύτερης μεγαλύτερης πόλης μιας χώρας ή τα εξώφυλλα του περιοδικού Time.

Μετά την παγκόσμια κρίση του 2008, ο ρόλος των αγορών τέθηκε υπό αμφισβήτηση. Έγινε αρκετά δύσκολο κάποιος να ξεχωρίσει την πραγματικότητα από τις θεωρίες συνομωσίας, ενώ λόγω του ανταγωνισμού μοιραία η μεθοδολογία των αναλύσεων στη Γουόλ Στριτ περιβαλλόταν από μυστικότητα. Το Πώς πετυχαίνουν τα έθνη προσφέρει μια ιδιαίτερα σπάνια οπτική στον πελώριο και πανάκριβο μηχανισμό που διαθέτουν οι μεγάλες επενδυτικές τράπεζες ώστε να αντιμετωπίσουν την αβεβαιότητα και να κάνουν προβλέψεις για τις χώρες και τις επιχειρήσεις τους. Ο Σάρμα εν πολλοίς προσπερνά τις θεωρίες συνομωσίας και, χωρίς να αφήνει έξω τα πιστεύω του, αναλύει εξαντλητικά τις απόψεις και τις εμπειρίες του ως επενδυτής. Διαθέτει την αυστηρότητα και την αγωνία τόσο να μην “αφήσει έξω” κάποιον παράγοντα που μπορεί να προμηνύει ισχυρή ανάπτυξη όσο και να προσπεράσει τους παράγοντες εκείνους που η εμπειρία του τού έχει δείξει ότι δεν έχουν τόσο μεγάλη σημασία, όπως ο δείκτης“Doing Βusiness” ή και άλλοι αντίστοιχοι δείκτες. Ακόμη διακατέχεται από μια έντονη επιθυμία να γίνει κατανοητός σε όλους τους αναγνώστες, και να εξηγήσει τα επιχειρήματά του. 

Ίσως τα πιο ενδιαφέροντα σημεία του βιβλίου είναι εκείνα στα οποία ασκεί κριτική στον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν σήμερα οι αγορές. Εξηγεί σχολαστικά τις αδικίες που δημιουργεί η ελεύθερη κίνηση των κεφαλαίων (σε αντίθεση με την κίνηση των αγαθών και των ανθρώπων) και το πώς οι πολιτικές “ποσοτικής χαλάρωσης” άνοιξαν κύκλους κερδοσκοπίας στις αγορές. Αναλύει σε βάθος τη μηχανική της “φούσκας”, ιδιαίτερα στην αγορά των κατοικιών, και εξηγεί αναλυτικά το πόσο βλαπτικές μπορεί να γίνουν για τη μακροπρόθεσμη και διατηρήσιμη ανάπτυξη. Μάλιστα, δεν τα κάνει όλα αυτά ως ακτιβιστής ή ως ακαδημαϊκός, αλλά ως ένας “insider”, ένας πρακτικός άνθρωπος που συμμετέχει στην αγορά.

Τελικά, οι δέκα κανόνες του "Πώς Πετυχαίνουν Τα Έθνη" δεν είναι ένα γρήγορο “λυσάρι” καλών πολιτικών. Το βιβλίο συνολικά φιλοδοξεί να είναι κάτι πολύ ανώτερο: μια ιδιαίτερα διεισδυτική και οξυδερκής ματιά τόσο στις ευκαιρίες που έχουν οι χώρες για οικονομική ευημερία όσο και στον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν οι αγορές. Με λίγα λόγια -από τη σκοπιά του πολίτη μιας χώρας, του αξιωματούχου ή του διεθνούς επενδυτή- το βιβλίο αποτελεί ένα θαυμάσιο εγχειρίδιο για το πώς λειτουργεί η οικονομία και, επομένως, ο κόσμος. Όχι ο ιδανικός κόσμος που ο ένας ή ο άλλος θα ήθελε, αλλά ο κόσμος όπως είναι σήμερα.

 

---