Εισαγωγή

Η Παγκόσμια Έρευνα Αξιών (World Values Survey – WVS) για το 2025 στην Ελλάδα δεν είναι απλώς μια μέτρηση στάσεων και πεποιθήσεων. Είναι ένας «αξιακός καθρέφτης» μιας κοινωνίας σε κρίσιμη καμπή.

διαβάστε ακόμα

World Values Survey: Αξίες και Απόψεις των Ελλήνων το 2025

Τα ευρήματα που προκύπτουν από τα προσωρινά αποτελέσματα της φετινής μελέτης, όπως παρουσιάστηκαν αρχικά στο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών 2025, δείχνουν ένα κοινωνικό σώμα που διασπάται μεταξύ φόβου και ελπίδας, πειθαρχίας και συμμετοχής.

Αυτή η έκθεση θα επιχειρήσει μια αναλυτική διερεύνηση, συνδέοντας στάσεις, συμπεριφορές και αξιακά προτάγματα, με στόχο να αναδυθούν τα ευρήματα της έρευνας για την ελληνική κοινωνία σήμερα.

Οι βασικοί δύο άξονες προέκυψαν με τη μέθοδο της παραγοντικής ανάλυσης (factor analysis) επί των πρωταρχικών ερωτήσεων του ερωτηματολογίου, όπου η «ονοματοδότησή» τους έγινε σύμφωνα με την εννοιολογική ομαδοποίηση των επιμέρους ερωτήσεων.

Οι ίδιες ερωτήσεις χρησιμοποιήθηκαν για τον καταμερισμό (segmentation) των ερωτωμένων σε κοινές ομάδες/τυπολογίες, οι οποίες εν συνεχεία προβλήθηκαν στον δισδιάστατο χάρτη των αξιών (factor space). Οι ποσοστώσεις που φαίνονται στους δύο άξονες είναι το άθροισμα των ομάδων που ανήκουν σε κάθε τεταρτημόριο, έτσι ώστε να αποδοθούν τα «κέντρα βάρους» της ελληνικής κοινωνίας στον χάρτη των αξιών.

1. Οι δύο Ελλάδες: Φόβος, Πειθαρχία και Ανθρωπισμός

Ο αξιακός χάρτης της Ελλάδας το 2025 αναδεικνύει μια αξιοσημείωτη διχοτόμηση: από τη μία, ο άξονας «Φόβου και Πειθαρχίας» (67%) που διαπερνά την ελληνική κοινωνία, και από την άλλη, ένας εναλλακτικός άξονας «Ενσυναίνεσης και Ανθρωπισμού» (33%) που αν και μειοψηφικός, διατηρεί ισχυρά πολιτισμικά και ηθικά ερείσματα.

Διαβάστε την Έκθεση Προσωρινών Αποτελεσμάτων της World Values Survey

Ο πρώτος άξονας σχετίζεται με ανάγκες όπως η σταθερότητα, η συμμόρφωση, η τάξη και η ασφάλεια – αξίες που συχνά ερμηνεύονται ως αντίβαρο στην κοινωνική ρευστότητα και την αβεβαιότητα.

Αντίθετα, ο δεύτερος άξονας συνδέεται με πιο αφηρημένες αλλά θεμελιώδεις αξίες: σεβασμό στη διαφορετικότητα, συμμετοχικότητα, ελευθερία λόγου και προσωπική αξιοπρέπεια.

Ο εντοπισμός αυτής της αξιακής διάσπασης δεν είναι απλώς στατιστικός – είναι δομικός. Αντικατοπτρίζεται τόσο στη στάση απέναντι σε κοινωνικές μειονότητες όσο και στη γενικότερη εμπιστοσύνη στους θεσμούς, στη θέληση για αλλαγή και στην αποδοχή ή απόρριψη αυταρχικών λύσεων.

2. Η Ελλάδα των αντιστάσεων – Συγκρουσιακές αξίες

Η ελληνική κοινωνία το 2025, όπως αναδεικνύεται μέσα από τα δεδομένα της World Values Survey, αποτελεί ένα παράδειγμα χώρας με βαθιές, εγχαραγμένες αντιστάσεις και διττές ταυτότητες. Αναλυτικότερα:

2.1. Η αντίφαση του παραδοσιακού και του μετα-υλιστικού

Η Ελλάδα εμφανίζει υψηλά ποσοστά συμφωνίας με τις παραδοσιακές αξίες (σεβασμός στην οικογένεια, εθνική υπερηφάνεια, θρησκευτικότητα), παράλληλα, όμως, εκφράζει ισχυρές μετα-υλιστικές αξίες, όπως η έμφαση στην ποιότητα ζωής, η αυτονομία και η ατομική έκφραση.

Αυτή η διττότητα είναι η έκφραση μιας κοινωνίας που:

προσκολλάται στο παρελθόν ως πηγή ασφάλειας,
αλλά διεκδικεί ένα μέλλον με περισσότερα δικαιώματα και ελευθερίες.

Η συνύπαρξη αυτών των αξιών οδηγεί σε μια κοινωνία που προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα σε «παράδοση» και «πρόοδο», χωρίς να επιλέγει ξεκάθαρα.

2.2. Η ιεράρχηση της ελευθερίας και της ασφάλειας

Στην Ελλάδα, το αίτημα για ασφάλεια υπερβαίνει συχνά την αξία της ελευθερίας, τάση που παρατηρείται σε πολλές δυτικές κοινωνίες. Αυτό συνδέεται με:

την ανασφάλεια λόγω οικονομικών κρίσεων και γεωπολιτικής αβεβαιότητας,
την έλλειψη εμπιστοσύνης στους θεσμούς,
και μια πολιτική κουλτούρα που καλλιέργησε την προστατευτικότητα.

Είναι ενδεικτικό ότι, σε ερωτήσεις που θέτουν την ελευθερία και την ασφάλεια σε αντιπαραβολή, η ελληνική κοινωνία επιλέγει πλειοψηφικά τη δεύτερη.

Αυτό το εύρημα ενισχύει την ερμηνεία πως η κοινωνία έχει αναπτύξει αμυντικά αντανακλαστικά επιζητώντας περισσότερη σταθερότητα.

Η θρησκεία φαίνεται σήμερα να λειτουργεί περισσότερο ως πολιτισμικός συνεκτικός ιστός παρά ως οργανωμένο σύστημα ηθικών επιταγών. Αυτό ενισχύει την εικόνα μιας κοινωνίας:

συμβολικά προσκολλημένης στο θρησκευτικό πλαίσιο,
αλλά πρακτικά επιλεκτικής στις ηθικές εφαρμογές του.

2.3. Η έννοια της εθνικής ταυτότητας

Η εθνική ταυτότητα στην Ελλάδα είναι έντονη, αλλά αμυντική. Η έμφαση δίνεται:

στη διαφοροποίηση από τους «άλλους»,
στην αίσθηση απειλής από τη μετανάστευση ή την παγκοσμιοποίηση,
στην ιδέα ότι «ο κόσμος αλλάζει ερήμην μας».

Η εθνική υπερηφάνεια, επομένως, δεν είναι εξωστρεφής (π.χ. εξαγωγή πολιτισμού ή προώθηση επιρροής), αλλά εσωτερική άμυνα απέναντι στο αίσθημα έλλειψης συλλογικής αυτοπεποίθησης.

Οι Έλληνες ταυτίζονται πολιτισμικά με την Ευρώπη, αλλά πολιτικά και συναισθηματικά νιώθουν αποκομμένοι ή και προδομένοι από αυτήν.

Συνοψίζοντας, η Ελλάδα του 2025 φαίνεται να ζει μέσα σε πολλαπλές εσωτερικές συγκρούσεις: μεταξύ παράδοσης και νεωτερικότητας, ασφάλειας και ελευθερίας, εθνικής υπερηφάνειας και έλλειψης συλλογικού οράματος.

3. Η κρίση της εμπιστοσύνης και η αντίφαση της συμμετοχής

World Values Survey 2025 - Συνοπτική Παρουσίαση Προσωρινών Αποτελεσμάτων (PDF)

Η εμπιστοσύνη, τόσο ως θεσμική όσο και ως διαπροσωπική έννοια, αποτελεί τον «αόρατο ιστό» κάθε κοινωνίας. Στην Ελλάδα του 2025, αυτός ο ιστός φαίνεται να έχει υποστεί σημαντικές διαρρήξεις. Τα δεδομένα της WVS αποκαλύπτουν μια κοινωνία στην οποία η εμπιστοσύνη παραμένει ισχυρή μόνο στις άμεσες, οικείες σχέσεις (οικογένεια: 94,6%, άνθρωποι που γνωρίζει κανείς προσωπικά: 72,6%, γειτονιά: 46,6%), αλλά καταρρέει όταν το βλέμμα στρέφεται προς το συλλογικό και το θεσμικό.

Η εμπιστοσύνη στην Ευρωπαϊκή Ένωση αυξήθηκε σημαντικά (από 25,8% το 2017 σε 50,9% το 2025). Η εμπιστοσύνη στους πολιτικούς θεσμούς, στους δημοσιογράφους, και στους θεσμούς ελέγχου είναι όχι απλώς χαμηλή, αλλά διαπερνάται από μια αίσθηση διαρκούς μεροληψίας.

Η διαπίστωση ότι μόλις 4,2/10 είναι ο μέσος όρος στην εκτίμηση πως «οι διεφθαρμένοι τιμωρούνται» («Πόσο πιθανό είναι να τιμωρηθεί κάποιος στην Ελλάδα για ενεργητικό ή παθητικό χρηματισμό, δωροδοκία ή γιατί επιδεικνύει εύνοια προκειμένου να παράσχει δημόσια υπηρεσία;»), ερμηνεύεται όχι απλώς ως απαξίωση, αλλά ως καθολική εσωτερίκευση της ατιμωρησίας.

Η επιθυμία για εμπλοκή στα κοινά συνυπάρχει με μια δομική δυσπιστία απέναντι στους θεσμούς λήψης αποφάσεων. Αυτή η αντίφαση μεταξύ διάθεσης συμμετοχής και δυσπιστίας δημιουργεί μια κοινωνία θεατών, παρά ενεργών συμμετεχόντων.

Η πραγματικότητα των εκλογών χαρακτηρίζεται από έλλειμμα ουσιαστικής επιλογής. Μόνο το 57,7% θεωρεί ότι οι εκλογές προσφέρουν πραγματική επιλογή, ενώ αρκετά λιγότεροι από τους μισούς πιστεύουν ότι οι δημοσιογράφοι καλύπτουν αμερόληπτα τα πολιτικά τεκταινόμενα (μόλις 35,9%).

Ενδεικτικά:

Το 53,3% ζητά μεγαλύτερη συμμετοχή πολιτών σε κοινότητες και εργασία.
Το 53,6% επιθυμεί περισσότερη συμμετοχή στις κυβερνητικές αποφάσεις.
Όμως, μόνο το 25,5% εμπιστεύεται την παρουσία τεχνοκρατών στην κυβέρνηση.

Αυτή η κρίση εμπιστοσύνης διαμορφώνει μερικώς και τον «ψυχισμό του πολίτη». Εξηγεί γιατί η συμμετοχή υποχωρεί. Γιατί η πολιτική μετατρέπεται σε πεδίο αποχής. Γιατί η κοινωνική ανοχή προς αυταρχικές λύσεις αυξάνεται.

Η κοινωνία φαίνεται να αναγνωρίζει την ανάγκη για μια νέα αρχιτεκτονική συμμετοχής, που δεν θα εξαντλείται στις εκλογές, αλλά θα στηρίζεται στη διαβούλευση, στη διαφάνεια και στη λογοδοσία.

4. Ευημερία – Ρεαλισμός, ικανοποίηση και προσδοκίες

Ο δείκτης ικανοποίησης ζωής κινείται στο 6,8/10 (από 6,2 το 2017), δείχνοντας μια οριακή, αλλά υπαρκτή βελτίωση. Ωστόσο, όταν αναλύονται οι επιμέρους τομείς (οικογένεια, εργασία, οικονομικά), το πρότυπο της «ευτυχίας» εμφανίζεται αντιφατικό.

Η ικανοποίηση από την οικογενειακή ζωή αγγίζει το 7,5/10.
Η ικανοποίηση από την εργασία περιορίζεται στο 6,5.
Η οικονομική ικανοποίηση πέφτει στο 5,4.

Η οικογένεια εξακολουθεί να λειτουργεί ως ασφαλές πεδίο νοήματος και ψυχολογικής σταθερότητας, ενώ ο εργασιακός χώρος και –κυρίως– η οικονομική πραγματικότητα αναδεικνύονται ως περιοχές αστάθειας. Η ευημερία βιώνεται περισσότερο ως υποκειμενική ισορροπία παρά ως αντικειμενικό επίτευγμα.

5. Η Ελλάδα της επιλεκτικής ανοχής

Οι πολίτες εμφανίζονται πρόθυμοι να αποδεχτούν νέες κοινωνικές συμπεριφορές, αλλά μέσα από ένα φίλτρο που συχνά εξαρτάται από την ηλικία, το φύλο, την παιδεία και το συμβολικό πλαίσιο εντός του οποίου εκφράζεται η ανοχή.

Χαρακτηριστικά παραδείγματα:

Η ανοχή στην ομοφυλοφιλία αυξάνεται (από 27,6% το 2017 σε 51,3% το 2025).¹
Η ανοχή στην έκτρωση σχεδόν διπλασιάζεται (από 25,7% το 2017 σε 52,5% το 2025).²
Η αποδοχή του διαζυγίου υπερβαίνει το 68,5%.
Το προγαμιαίο σεξ δεν θεωρείται πια ηθικά επίμαχο από το 76,4% του πληθυσμού.

Η ελληνική κοινωνία συγκροτεί νέες συντεταγμένες επιτρεπτού και επιθυμητού καθώς οι πολίτες προσαρμόζονται χωρίς να αισθάνονται ότι απομακρύνονται ριζικά από την «παράδοση».

Αντί να βιώνουμε μια σύγκρουση γενεών ή αξιών, η Ελλάδα του 2025 φαίνεται να ζει μια ήπια συνύπαρξη παλαιών και νέων νοηματοδοτήσεων του «κανονικού».

6. Τα ρεύματα της εκπαίδευσης και του φύλου

Η εκπαίδευση παραμένει ισχυρό κοινωνικό πρόταγμα, με αυξημένη αποδοχή της αναγκαιότητάς της για όλα τα φύλα.

διαβάστε ακόμα

World Values Survey: Αξίες και Απόψεις των Ελλήνων το 2025

Παρατηρείται μια σημαντική μετατόπιση ως προς τον ρόλο της γυναίκας. Η άποψη ότι «μια γυναίκα μπορεί να είναι εξίσου ικανοποιημένη ως νοικοκυρά και ως εργαζόμενη» («Το να είναι µια γυναίκα νοικοκυρά είναι το ίδιο ικανοποιητικό µε το να εργάζεται») μειώνεται δραστικά: από 62,2% το 2017 σε 43,8% το 2025. Οι απαντήσεις των γυναικών σε αυτή την ερώτηση παρουσιάζουν επίσης σημαντική μείωση, από 59,9% το 2017 σε 41,4% το 2025. Η αλλαγή αυτή υποδεικνύει όχι μόνο αλλαγή ρόλων, αλλά και αλλαγή αυτοαντίληψης. Οι γυναίκες διεκδικούν διαφορετικά τον δημόσιο χώρο, όχι μόνο εργασιακά, αλλά και πολιτικά.

Ωστόσο, η ανισορροπία αναδύεται με την άνοδο του ποσοστού που συμφωνεί ότι «η πανεπιστημιακή εκπαίδευση είναι πιο σημαντική για ένα αγόρι απ’ ό,τι για ένα κορίτσι» – το οποίο αυξάνεται από 8% το 2017 σε 16% το 2025.

Η αύξηση στις συντηρητικές αντιλήψεις για το φύλο δείχνει ότι η κοινωνία λειτουργεί με μηχανισμούς συμπίεσης: Η μία αξία προχωρά, ενώ μία άλλη ενεργοποιεί άμυνες. Η ελληνική κοινωνία δεν εξελίσσεται μόνο, αλλά και αντιδρά. Η πρόκληση είναι να μετατραπούν αυτές οι αξιακές εντάσεις σε κοινωνικό διάλογο – όχι σε πόλωση.

7. Clusters – Οι αρχέτυποι τύποι Ελλήνων

Τέλος, ένα από τα πιο αποκαλυπτικά ευρήματα της WVS 2025 είναι η χαρτογράφηση των κοινωνικών ομάδων (clusters) που συγκροτούν την ελληνική κοινωνία. Δεν πρόκειται για τυπικές κοινωνικές τάξεις, αλλά για ψυχογραφικούς τύπους που προκύπτουν από τον συνδυασμό αξιών, φόβων, στάσεων και επιθυμιών. Οι ομάδες αυτές προέκυψαν με την στατιστική μέθοδο Latent Class Analysis (LCA).

Η κοινωνία εμφανίζεται ως μωσαϊκό οκτώ βασικών ομάδων:³

Λαϊκή βάση (22,7%): Ομάδα με έμφαση στην καθημερινή ασφάλεια, στην οικονομική επιβίωση, στον συντηρητισμό και στην καχυποψία απέναντι σε εξωτερικές αλλαγές.
Ριζοσπάστες – Ανεξάρτητοι (16,8%): Έντονα πολιτικοποιημένοι, με αίσθηση εθνικής κυριαρχίας, αντισυστημικότητας και έλλειψη εμπιστοσύνης προς τους θεσμούς.
Ισορροπιστές – Σκεπτικοί του Συστήματος (12,8%): Κρατούν κριτική στάση, συνδυάζοντας φιλελευθερισμό σε θέματα κοινωνικής ανοχής με επιφύλαξη προς την αγορά και το πολιτικό σύστημα.
Συντηρητικοί (10,2%): Υποστηρικτές της παράδοσης, της πειθαρχίας, της εθνικής ταυτότητας. Εκφράζουν σταθερότητα αλλά και αντίσταση στην αλλαγή.
Θεσμικοί οραματιστές (14,5%): Συνδυάζουν εμπιστοσύνη στους δημοκρατικούς θεσμούς με πίστη στη διαφάνεια, την ανεκτικότητα και τη δικαιοσύνη.
Ευκατάστατοι θεσμικοί (12,1%): Σταθερά μεσαία και ανώτερα στρώματα που επενδύουν σε κανονικότητα, προβλεψιμότητα, φιλοευρωπαϊσμό και θεσμική ομαλότητα.
Συνειδητοί δημοκράτες (8,1%): Μικρή αλλά ιδεολογικά ώριμη ομάδα που προτάσσει την ισότητα, τα ανθρώπινα δικαιώματα, την κοινωνική συνοχή και τη συμμετοχή.
Aνεκτικοί – Ιδεαλιστές (2,8%): Η μικρότερη ομάδα – είναι ανεκτικοί και προοδευτικοί, με εμπιστοσύνη στους ανθρώπους αλλά δυσπιστία στους θεσμούς, υποστηρίζοντας τις δημοκρατικές αξίες και απορρίπτοντας τη βία.

Η συνύπαρξη αυτών των ομάδων δεν είναι ουδέτερη. Καθεμία προβάλλει διαφορετικό αξιακό πλαίσιο για το μέλλον της χώρας. Κάποιες είναι αμυντικές, άλλες οραματικές. Η πλειοψηφία, ωστόσο, παραμένει εγκλωβισμένη στον κύκλο της ανάγκης για ασφάλεια, τάξη και επαναφορά – όχι απαραίτητα για πρόοδο.

Η χαρτογράφηση αυτή δεν προσφέρεται απλώς για αναλυτική ερμηνεία. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως πολιτικό εργαλείο για επαναπροσδιορισμό της δημόσιας πολιτικής, της επικοινωνίας και της πολιτισμικής επένδυσης. Η νέα αφήγηση της χώρας, αν υπάρξει, θα πρέπει να μιλήσει ταυτόχρονα σε αυτούς τους ψυχογραφικούς τύπους – χωρίς να παγιδευτεί σε έναν από αυτούς.

Ανακεφαλαιώνοντας

Η ελληνική κοινωνία δείχνει να παγιδεύεται σε αξίες φόβου, πειθαρχίας και ανάγκης για «κανονικότητα», με τις κυρίαρχες ομάδες να αναπαράγουν συστήματα ανασφάλειας και καχυποψίας. Παρά τις νησίδες ανθρωπισμού και συναίνεσης, η πλειοψηφία παραμένει προσανατολισμένη σε συντηρητικά αντανακλαστικά, με περιορισμένη εμπιστοσύνη στην αλλαγή και τη συμπερίληψη.

* Ο Δημήτρης Α. Μαύρος είναι Γενικός διευθυντής και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της MRB Hellas.

Παραπομπές

1. Τα ποσοστά προκύπτουν από την ερώτηση «Πείτε μου για καθεμία από τις ακόλουθες ενέργειες αν νομίζετε ότι μπορεί πάντοτε να δικαιολογηθεί, δεν δικαιολογείται ποτέ ή ισχύει κάτι ενδιάμεσο; (Κλίμακα από 1 έως 10: 1 = Ποτέ δεν δικαιολογείται, 10 = Πάντοτε δικαιολογείται)», συνδυάζοντας τις επιλογές 7 έως 10 της κλίμακας.

2. Ό.π.

3. Οι ομάδες δεν είναι αμοιβαίως αποκλειόμενες.

WORLD VALUES SURVEY 2025 - ΕΚΘΕΣΗ ΠΡΟΣΩΡΙΝΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ (.PDF)

ΣΥΝΟΠΤΙΚΉ ΠΑΡΟΥΣΊΑΣΗ ΠΡΟΣΩΡΙΝΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΆΤΩΝ (.PDF)

ΣΥΝΟΨΗ ΔΗΜΟΣΚΟΠΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ