Αρθρογραφια |
Επιστημη & Μελέτες & Δεικτες & Οικονομια

Στην 20ή Θέση Του European Innovation Scoreboard Για Το 2019 Η Ελλάδα

Η χώρα μας τοποθετείται στην κατηγορία "μέτριας καινοτομίας" σε σύγκριση με τα υπόλοιπα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τι δεν κάνουμε καλά;

| Ιούνιος 2019

Η μελέτη European Innovation Scoreboard πραγματοποιείται κάθε χρόνο από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή με σκοπό να αξιολογήσει τις επιδόσεις του συστήματος καινοτομίας κάθε κράτους-μέλους της Ε.Ε. αλλά και επιλεγμένων τρίτων χωρών. Τα κράτη-μέλη χωρίζονται ανάλογα με τις επιδόσεις τους σε τέσσερις κατηγορίες. Στα φετινά αποτελέσματα της έκθεσης, που δημοσιεύτηκαν πριν από λίγες ημέρες, η Ελλάδα εμφανίζεται προς το τέλος της λίστας, στην 20ή θέση, και τοποθετείται στην κατηγορία των χωρών "μέτριας καινοτομίας". 

Ας δούμε μερικά χαρακτηριστικά συμπεράσματα της έρευνας. 

Η θέση της Ευρώπης

Η καινοτομία στην Ευρώπη συνολικά είχε αυξητική τάση το 2018. 25 από τα 28 κράτη-μέλη της Ε.Ε. έχουν δείξει βελτίωση από το 2011 (που είναι το έτος αναφοράς για τη μελέτη), ενώ οι επιδόσεις έχουν χειροτερέψει για 3 κράτη-μέλη (Γερμανία, Ρουμανία, Σλοβενία). Συνολικά παρατηρείται και μία τάση σύγκλισης των επιδόσεων: χώρες με τυπικά μετριοπαθείς και χαμηλές επιδόσεις παρουσιάζουν ραγδαία αύξηση, ενώ ο ρυθμός βελτίωσης κρατών που είναι κατά παράδοση πιο "καινοτόμα" σταθεροποιείται. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την πρόοδο της καινοτομίας γενικότερα, με μία εξισορροπητική τάση, και με τις χώρες που είχαν μείνει πίσω να καλύπτουν τη διαφορά.

Συγκρινόμενη με άλλες περιοχές του πλανήτη, η Ε.Ε. βρίσκεται στην 5η θέση, και για πρώτη φορά ξεπερνά τις ΗΠΑ. Σύμφωνα με την έρευνα, πάνω από την Ε.Ε. βρίσκονται πλέον μόνο η Ν. Κορέα, ο Καναδάς, η Αυστραλία και η Ιαπωνία, ενώ κάτω από την Ε.Ε. βρίσκονται οι ΗΠΑ, η Κίνα, η Βραζιλία, η Ρωσία, η Ινδία και η Ν. Αφρική.

Η θέση της Ελλάδας

Κάτι που αξίζει να επισημανθεί είναι πως την περίοδο 2011-2018, μέσα στην κρίση δηλαδή, οι επιδόσεις της χώρας μας στην αξιολόγηση του συστήματος καινοτομίας της βελτιώθηκαν κατά 20,2%. Η πιο έντονη βελτίωση των επιδόσεών της, μάλιστα, παρατηρήθηκε μέσα στο 2018 (+10,1%).1 Η Ελλάδα έχει παρουσιάσει τη δεύτερη μεγαλύτερη βελτίωση σε ολόκληρη την Ε.Ε. από το έτος αναφοράς (2011), ακολουθώντας τη Λιθουανία. 

Παρόλα αυτά, η Ελλάδα έχει ακόμα αρκετό δρόμο να διανύσει. Βρίσκεται στην 20ή θέση πανευρωπαϊκά (9η από το τέλος) και τοποθετείται ανάμεσα στις χώρες της τρίτης κατηγορίας — είναι δηλαδή χώρα "μέτριας καινοτομίας". Πάνω από αυτήν βρίσκονται χώρες που θεωρούνται παραδοσιακά πρωτοπόρες, όπως η Σουηδία και η Φινλανδία, καθώς και χώρες που είναι υψηλής καινοτομίας, όπως το Βέλγιο, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γερμανία.2 Στην ίδια κατηγορία με την Ελλάδα και πάνω από αυτήν βρίσκονται χώρες όπως η Ιταλία, η Πορτογαλία και η Κύπρος, ενώ κάτω από αυτήν βρίσκονται χώρες όπως η Ουγγαρία και η Πολωνία. Στην τέταρτη και κατώτατη κατηγορία βρίσκονται μόνο η Βουλγαρία (27η) και η Ρουμανία (28η).

Οι μετρήσιμοι τομείς

Οι τομείς που αναλύονται λεπτομερώς και συνδιαμορφώνουν την τελική κατάταξη είναι οι εξής:

  • Human resources (Ανθρώπινο δυναμικό): μετρά την διαθεσιμότητα εργατικού δυναμικού με προσόντα και υψηλά επίπεδα μόρφωσης
  • Attractive research systems (Ελκυστικά ερευνητικά συστήματα): μετρά την διεθνή ανταγωνιστικότητα της επιστημονικής κοινότητας, με βασικό κριτήριο τις διεθνείς επιστημονικές συν-δημοσιεύσεις
  • Innovation-friendly environment (Φιλικό περιβάλλον για την καινοτομία): καταγράφει το περιβάλλον στο οποίο καλούνται να λειτουργήσουν οι επιχειρήσεις
  • Finance and support (Χρηματοδότηση και υποστήριξη): μετρά την διαθεσιμότητα χρηματικής υποστήριξης για νέες ιδέες από Venture Capital funds, αλλά και την (χρηματική ή μη) υποστήριξη που προσφέρει το κράτος για έρευνα σε πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα
  • Firm investments (Επενδύσεις επιχειρήσεων): μετρά σε ποιο βαθμό οι επιχειρήσεις επενδύουν στην καινοτομία και στον τομέα της πληροφορικής
  • Innovators (Καινοτόμοι): πρόκειται για μικρομεσαίες επιχειρήσεις που καινοτομούν εσωτερικά ή εξωτερικά
  • Linkages (Διασυνδέσεις): δείχνει την συνεργασία μεταξύ δημόσιων και ιδιωτικών φορέων με σκοπό την έρευνα και την καινοτομία
  • Intellectual assets (Στοιχεία διανοητικής ιδιοκτησίας): καταγράφει τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, μετρώντας αιτήσεις για πατέντες, εμπορικά σήματα και αιτήσεις σχεδίου
  • Employment impacts (Αντίκτυπος στην απασχόληση): μετρά τις πραγματικές επιπτώσεις της καινοτομίας στην απασχόληση
  • Sales impacts (Αποτελέσματα πωλήσεων): μετρά την επίδραση της καινοτομίας στην οικονομία της χώρας, σε μορφή εξαγωγών προϊόντων μέτριας και υψηλής τεχνολογίας, εξαγωγών υπηρεσιών και πωλήσεων λόγω καινοτόμων δραστηριοτήτων

Κάθε τομέας συνδιαμορφώνεται από 2-3 δείκτες. Η κατάταξη της Ελλάδας σε τομείς και δείκτες φαίνεται στον παρακάτω πίνακα.

Δυνατά σημεία της Ελλάδας

Τα σχετικά δυνατότερα σημεία της Ελλάδας είναι ο τομέας των καινοτόμων (αύξηση 38,8% από το 2011) και ο τομέας των διασυνδέσεων (αύξηση 35,7% από το 2011). Και στους δύο αυτούς τομείς η Ελλάδα, παρότι χώρα μέτριας καινοτομίας, βρίσκεται άνω του μέσου όρου της Ε.Ε. Αυτό σημαίνει πως οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις στην Ελλάδα φαίνεται να καινοτομούν στον τρόπο που λειτουργούν εσωτερικά, αλλά φαίνεται να προσφέρουν και καινοτόμες λύσεις στην αγορά.  Επίσης, παρατηρείται βελτίωση στη συνεργασία του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα σε έργα που έχουν ως σκοπό την καινοτομία και την έρευνα. Τέλος, ο τομέας της απασχόλησης είχε ψηλές τιμές, που σημαίνει ότι οι θέσεις εργασίας στο χώρο της καινοτομίας και της έρευνας έχουν αυξηθεί. Παρόλα αυτά, ο τομέας αυτός πιθανό είναι να χρειάζεται παρακολούθηση, καθώς παρατηρείται γενική μείωση (-6,8%) από το 2011.

 

Η Ελλάδα παρουσίασε το δεύτερο μεγαλύτερο βαθμό βελτίωσης σε όλη την Ε.Ε. στον τομέα της χρηματοδότησης, ο οποίος ταυτόχρονα παραμένει ένας από τους πιο αδύναμους τομείς της.

Τομείς προς βελτίωση

Στην αντίπερα όχθη η χώρα μας δεν τα πηγαίνει πολύ καλά στο θέμα των στοιχείων διανοητικής ιδιοκτησίας. Αυτό σημαίνει πως στην Ελλάδα δε φαίνεται να κινούνται αποτελεσματικά σημαντικές διαδικασίες που είναι εσωτερικά απαραίτητες για την καινοτομία, όπως οι αιτήσεις για πατέντες, δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, εμπορικά σήματα, κλπ. Συγκριτικά με την Ε.Ε. των 28, η Ελλάδα βρίσκεται στην 3η θέση απ’ το τέλος σε αυτόν τον τομέα, με την Ουγγαρία και τη Ρουμανία να την ακολουθούν.

Ένας άλλος τομέας στον οποίο η Ελλάδα βρίσκεται πολύ χαμηλά είναι το φιλικό προς την καινοτομία περιβάλλον.3 Σε ό,τι αφορά την καινοτομία, ο τομέας του φιλικού περιβάλλοντος μετρά την ευρυζωνικότητα και την αμεσότητα με την οποία νέοι επιχειρηματίες απαντούν στη ζήτηση της αγοράς. Σε αυτόν τον τομέα, η Ελλάδα βρίσκεται πανευρωπαϊκά στην τελευταία θέση.

Οι χαμηλότεροι επιμέρους δείκτες για την Ελλάδα ήταν η προσέλκυση ξένων φοιτητών για διδακτορικές σπουδές (χαμηλότερη θέση σε όλη την Ε.Ε.) και οι εξαγωγές προϊόντων μέσης και υψηλής τεχνολογίας (και πάλι χαμηλότερη θέση σε όλη την Ε.Ε.).

Σε γενικές γραμμές, τα ελληνικά σχολεία, πανεπιστήμια και ερευνητικά ιδρύματα δεν είναι ανταγωνιστικά σε διεθνή κλίμακα. Παρ’ όλο που τα ελληνικά ερευνητικά ιδρύματα και τα πανεπιστήμια παράγουν ικανοποιητικό αριθμό επιστημονικών δημοσιεύσεων, ελάχιστες μετατρέπονται σε εμπορεύσιμα προϊόντα. (Ενδεικτικά, το σκορ της Εσθονίας ήταν 60,2 και της Ιρλανδίας 127,2, ενώ της Ελλάδας είναι 5,7) Φυσικά, δε βοηθάει το πρόσφατο φαινόμενο του brain drain — οι Έλληνες φοιτητές είναι 4οι στην Ευρώπη σε εγγραφές σε πανεπιστήμια του εξωτερικού. 

Το χαμηλό ποσοστό εξαγωγών προϊόντων μέσης και υψηλής τεχνολογίας έχει καταγραφεί και στην σχετική έρευνα της διαΝΕΟσις από το 2016. Στο διάστημα 2006-2013 μόνο το 18% των εξαγωγών ελληνικών προϊόντων αφορούσαν σε προϊόντα μέσης και υψηλής τεχνολογίας. Το αντίστοιχο ποσοστό για άλλες ευρωπαϊκές χώρες ήταν 30% για τη Λετονία και 49% για την Πολωνία.

Εξέλιξη μεν, αλλά με πολύ δρόμο ακόμα 

Η Ελλάδα παρουσίασε το δεύτερο μεγαλύτερο βαθμό βελτίωσης σε όλη την Ε.Ε. στον τομέα της χρηματοδότησης (αύξηση 27,9% από το 2011) ο οποίος όμως ταυτόχρονα παραμένει ένας από τους πιο αδύναμους τομείς της. Αυτός ο τομέας συνδιαμορφώνεται από δύο δείκτες: την επένδυση σε Ε&Α στο δημόσιο τομέα και τις επενδύσεις απο εταιρείες επιχειρηματικού κεφαλαίου (VC). 

Το ποσοστό αύξησης δαπανών σε Ε&Α είναι, πάντως, ελπιδοφόρο. Όπως είχε καταγράψει το 2016 η έρευνα της διαΝΕΟσις για την καινοτομία, oι δημόσιες και — ακόμη περισσότερο — οι ιδιωτικές επενδύσεις σε Ε&Α, ήταν όλες πολύ χαμηλές. Η φετινή μελέτη EIS όμως, δείχνει ότι οι δαπάνες Ε&Α αυξήθηκαν στο δημόσιο τομέα κατά 32,1% και στον ιδιωτικό κατά 26,6%. 

Ταυτόχρονα, ενώ οι επενδύσεις απο VCs έχουν από το 2011 σχεδόν διπλασιαστεί, παραμένουν σε χαμηλό επίπεδο συγκριτικά με την Ευρώπη. Το σκορ της Ελλάδας στο επιχειρηματικό κεφάλαιο για το 2018 είναι 16 (ενώ της Πορτογαλίας είναι 62,1, της Ιρλανδίας 111,5 και της Εσθονίας 82,1) και αποτελεί το τρίτο χαμηλότερο σκορ της σε όλο τον πίνακα. Αυτό αναμφίβολα σχετίζεται και με το γενικό επιχειρηματικό περιβάλλον της Ελλάδας το οποίο είναι το χειρότερο στην Ευρώπη σύμφωνα με το Doing Business Report. Σε ένα περιβάλλον όπου, σύμφωνα με το Global Business Complexity Index, το θεσμικό πλαίσιο αλλάζει "σχεδόν κάθε εβδομάδα" η εισροή επενδυτικών κεφαλαίων καθίσταται δύσκολη. 

Συμπεράσματα

Η Ελλάδα είναι μία χώρα που έχει κάνει κάποια βήματα ώστε να προλάβει τα άλλα σύγχρονα κράτη της Ευρώπης. Το μορφωτικό επίπεδο των Ελλήνων είναι αρκετά υψηλό, και υπάρχει ένα οικοσύστημα καινοτόμων ιδεών, προϊόντων και υπηρεσιών που εξελίσσεται αργά.

Κάτι ενδιαφέρον που προκύπτει από αυτά τα στοιχεία είναι πως οι χαμηλότεροι δείκτες της χώρας μας (προσέλκυση ξένων διδακτορικών φοιτητών, εξαγωγές προϊόντων μέσης και υψηλής τεχνολογίας και επιχειρηματικό κεφάλαιο) παρατηρούνται στους ίδιους τομείς που η πρόσφατη έρευνα της διαΝΕΟσις ανέδειξε σαν βασικούς πυλώνες της ιρλανδικής ανάπτυξης (8,2% το 2018). Όπως ανέπτυξαν στις συνεντεύξεις τους ειδικοί επί της ιρλανδικής οικονομίας, η πανεπιστημιακή έρευνα, οι εξαγωγές και οι ξένες επενδύσεις αποτέλεσαν κινητήριο δύναμη για την έξοδο της Ιρλανδίας από την κρίση. Η ελληνική και ιρλανδική οικονομία παρουσιάζουν βασικές συστημικές διαφορές, βεβαίως, αλλά μία βελτίωση σε αυτούς τους τομείς θα μπορούσε να οδηγήσει σε μία γενικότερη αύξηση της καινοτομίας στη χώρα μας. 

Η διαΝΕΟσις έχει κατά καιρούς δημοσιεύσει συνοπτικές και εφικτές προτάσεις πολιτικής και για τον τομέα των εξαγωγών, αλλά και της καινοτομίας στην Ελλάδα.  

 

 

Σημειώσεις

[1] H αύξηση αυτή εξηγείται από βελτιωμένες επιδόσεις στον τρόπο συλλογής στοιχείων για τους 6 τομείς που διαμορφώνονται με στοιχεία από το Community Innovation Survey του Eurostat.

[2] Σημειωτέο ότι η Γερμανία ανήκει στα 4 κράτη-μέλη των οποίων οι επιδόσεις έπεσαν κατά το 2018.

[3] Η Ελλάδα γενικότερα παρουσιάζει εξαιρετικά περίπλοκο νομικό πλαίσιο ως προς την επιχειρηματικότητα – μάλιστα καταλαμβάνει την πρώτη θέση στον πίνακα περιπλοκότητας της επιχειρηματικότητας που δημοσιεύθηκε πρόσφατα από το TMF Group και τη 72η θέση παγκοσμίως στο Doing Business Report της Παγκόσμιας Τράπεζας.